بازگشت

اشاره


«صلح امام حسن عليه السلام » كتابى است به قلم دكتر رجبعلى مظلومى كه در 44 صفحه رقعى، به وسيله مؤسسه اهل البيت عليهم السلام (بنياد بعثت) در سال 1361 ش. چاپ شده است.



گرچه روند كلى كتاب، نقد و بررسى كتاب «تاريخ اجتماعى ايران از انقراض ساسانيان، تا انقراض امويان» (چاپ دانشگاه تهران، 1342 ش.) سعيد نفيسى است و ديدگاه هاى او را در مورد صلح امام حسن عليه السلام پاسخ داده است؛ اما در لابه لاى آن، نظر علما و نخبگان جهان اسلام در مورد صلح امام حسن عليه السلام نيز ديده مى شود.



آنچه در اين مقاله مى خوانيد، گزينش اين ديدگاه ها از اين كتاب است؛ با اين توضيح كه امام مجتبى عليه السلام در فرجام مقابله سياسى و نظامى خود، با معاويه صلح كرد. اين بدان جهت بود كه مردم و ياران او از درك دقيق و فهم عميق اوضاع و شرايط سياسى روز عاجز بودند. به همين جهت يا با تهديد و تطميع معاويه خاموش مى شدند و يا با خدعه و فريب شاميان صحنه را خالى مى گذاشتند. اين حقيقت، دل امام را به درد آورده بود؛ آن برگزيده خدا همواره در آرزوى داشتن ياران فداكار به سر مى برد و در حسرت اصحاب مبارز مى سوخت:



« اگر يارانى مى داشتم، شب و روز با معاويه مى جنگيدم.»(1)



و نيز مى دانست كه اگر با روند كنونى به جنگ ادامه دهد، جز خونريزى در بين امت اسلام و نابودى شيعيان پدرش نتيجه ديگر، در پى نخواهد داشت. خود به اين مهم واقف بود و به آن اشاره كرده است:



«اگر به صلح اقدام نمى كردم، يك نفر هم از شيعيان ما بر روى زمين باقى نمى ماند.»(2)



و يا در جاى ديگر خطاب به معاويه فرمود:



« لَو اَثَرْتُ اَنْ اُقاتِلَ اَحَداً مِنْ اَهْلِ القِبلَة بَدَأْتُ بِقِتالِك فَاِنّى تَرَكتُكَ لِصَلاحِ الاُمَّة وَ حِقْنِ دِمائِها(3)؛ اى معاويه! اگر مى خواستم با كسى از اهل قبله (مسلمانان ظاهرى) جنگ كنم، اول با تو نبرد مى كردم. ولى من از تو دست برداشتم و براى صلاح امت اسلام و حفظ خون مسلمانان با تو كنار آمدم.»



حال با توجه به اين حقيقت تلخ، مى پرسيم: نظر انديشمندان مسلمان در مورد صلح امام حسن عليه السلام و معاويه چيست؟



به طور خلاصه در پاسخ بايد گفت كه: انديشمندان و تاريخ نگاران مسلمان ـ اعم از شيعه، سنى، ميانه رو و متعصّب ـ بعد از تحقيق و تفحّص، به ثمربخش بودن صلح و حقانيت امام اعتراف كرده اند و سياست حضرت مجتبى عليه السلام را در شرايط بحرانى آن روز، تحسين نموده اند. و نيز خواسته يا ناخواسته، پرده از سياست فريبكارانه معاويه برداشته اند. اينك براى اثبات اين مدّعا، گفتار چند تن از انديشمندان مسلمان را به صورت فشرده از نظر مى گذرانيم:

پاورقي

1. صلح امام حسن عليه السلام، دكتر رجبعلى مظلومى، ص 16، به نقل از فلسفه صلح امام حسن عليه السلام، ص 82 و ترجمه على و بنوه، دكتر طه حسين، ص 200 و 201.



2. همان، ص 12.



3. همان، ص 17، پاورقى.