تعداد همسران امام حسن (ع )

گروهي از مورّخان و حدّثان همسران متعدّدي به حضرت مجتبي((عليه السلام)) نسبت داده، نوشته اند كه آن حضرت پس از اندكي آنها را طلاق مي داد و به جاي آنها زنان ديگري اختيار مي نمود. يا اين مطلب از نظر تاريخي صحّت دارد؟

جواب:

از آنجا كه بررسي حوانب زندگي ويژگي هاي شخصيّت هر فردي به روشن شدن نقاط مبهم زنديگ او كمك مي كند، خوب است پيش از هر چيز جوانب زندگي و اخلاق امام مجتبي((عليه السلام)) را، گرچه بسيار مختصر، بررسي كنيم تا پرده از چهره حقيقي شخصيّت آن حضرت كنار رفته، در پرتو آن حقيقت روشن گردد.

پيشواي دوّم شيعيان در پاك ترين و برجسته ترين خاندان چشم به جهان گشود و تحت تربيت و پرورش اميرمؤمنان((عليه السلام)) و فاطمه زهرا((عليها السلام)) بزرگ شد.

حضرت مجتبي((عليه السلام)) از جهات مختلف، شخصيّتي برجسته و صفاتي ممتاز داشت. او مردي الهي بود كه از تمام امكانات خود، نه براي بهره برداري بيشتر از لذّت زندگي بلكه در راه جلب خوشنودي پروردگار و رسيدگي به حال بيچارگان و محرومان اجتماع استفاده مي كرد.

آن حضرت در طول عمر خود 25 بار به زيارت خانه خدا رفت و با وجود آنكه مركب در اختيار داشت پياده و گاه با پاي برهنه راه پيمايي مي كرد تا در پيشگاه پروردگار بيشتر




ـ1571ـ

ابراز ادب و خضوع كند(1).

در عصر او هيچ كس از لحاظ كثرت عبادت و نيايش به پايه او نمي رسيد. هرگاه نام خدا را مي برد يا به ياد عوالم پس از مرگ مي افتاد روز رستاخيز دگرگوني خاصي به او دست مي داد. هنگام وضو و موقع نيايش، حالت روحي و جذبه معنوي عميقي، كه فقط در مردان الهي مي توان مشاهده نمود، پيدا مي كرد و چون به منظور راز و نياز با خدا به در مسجد مي رسيد، با سوز و گداز خاصي زبان به مناجات و اعتذار به پيشگاه خدا باز مي كرد. آري آن حضرت هرگز خدا را فراموش نمي نمود(2).

اين گوشه بسيار مختصري از بزرگيها و پاكيهاي امام حسن مجتبي((عليه السلام)) است كه به تفصيل در كتب مربوط به آن بيان شده است.

با توجّه به اين حقايق، قابل قبول نيست كه شخصي با چنين ويژگي هاي اخلاقي و داراي چنين زندگي اي كه سراسر عبادت و كوشش در راه خدا است، آن چنان كه بعضي از مورخان مبالغه جو نوشته اند، علاقه خارج از حدّ متعارف به مسأله ازدواج و زناشوئي از خود نشان دهد.

از شواهد زنده اين مطلب تعداد فرزندان آن حضرت است زيرا اگر آن حضرت همسران زيادي اختيار كرده بود بايد فرزندان زيادي هم داشته باشد. در صورتي كه چنين

ـــــــــــــــــــــ

1 - ر.ك به: مناقب، ج 4 كشف الغمه، ج 2، ص 24 و تاريخ الخلفاء و البدايه و النهايه. با توجّه به فاصله شهر مدينه تا مكّه اهميّت مطلب بيشتر روشن مي شود.

2 - ر.ك به: اعيان الشيعه، ج 4، بخش 1، ص 12.




ـ1572ـ

نيست. بالاترين رقم فرزندان امام مجتبي((عليه السلام)) ابن جوزي نوشته است كه 23 نفر است(1).

صاحب كتاب «العدد»، كه بنا به نقل مرحوم علامه مجلسي همسران زيادي براي آن حضرت نوشته است، و در عين حال فرزندان حضرت مجتبي((عليه السلام)) را بيش از 15 نفر ذكر نكرده است(7).

بدين ترتيب، طبق تصريح مورخان، امام مجتبي((عليه السلام)) حداكثر بيش از 23 فرزند نداشته است و اين نشان مي دهد كه موضوع تعدّد زوجات آن حضرت، به آن صورت كه در پاره اي از كتابها به چشم مي خورد كاملا بي اساس است.

در زمان ما نيز كساني يافت مي شوند كه بدون آنكه زنان زيادي بگيرند اين اندازه اولاد داشته باشند و احتمال اينكه آن حضرت همسران زيادي داشته، ولي عقيم بوده اند و

ـــــــــــــــــــــ

1 - تذكره، ص 214.

2 - تاريخ يعقوبي، ج 2، ص 216.

3 - مناقب، ج 4، ص 29.

4 - طبق نقل شبلنجي در: نورالابصار، ص 124.

5 - اعلام الوري، ص 212.

اين گونه مباحث بيش از ديگران دقت و تحقيق داشته، تعداد فرزندان آن حضرت را جمعاً 15 نفر(اعم از دختر و پسر) مي داند(6).

6 - ارشاد، چاپ قديم.

7 - بحارالانوار، ج 44، ص 173.




ـ1573ـ

يا به علل ديگري فرزندي به دنيا نياورده اند نيز بسيار ضعيف است. اين گونه احتمالات در بررسي مسائل تاريخي فاقد ارزش است.

آيا با توجّه به اين تعداد كم فرزندان، دروغ بودن نسبت صدها همسر به امام حسن مجتبي((عليه السلام)) روشن به نظر نمي رسد؟ و آيا با توجّه به اين اسناد تاريخي نبايد گفت كه اين گونه اخبار دروغين، ساخته و پرداخته عُمال بني اميه است كه در جعل اخبار سابقه به دشمنان خاندان پيامبر((صلي الله عليه وآله)) كمك كنيم.

علاوه بر اين، مورخاني كه شماره زنان حضرت مجتبي((عليه السلام)) را زياد نوشته اند از تعيين نام آنها و يا حتّي نام قبيله آنها فرو مانده اند. تنها چند تن از دانشمندان به ذكر نام همسران معدودي اكتفا كرده اند كه به چگونگي تزويج آنها اشاره خواهيم كرد.

آنچه در اين زمينه مي توان گفت اين است كه اگر فرض كنيم اين عددهاي بزرگ حقيقت داشته است، بايت گفت كه مسلمانان آن عصر به دليل علاقه خاصي كه به پيامبر((صلي الله عليه وآله)) داشتند، مي خواستند به افتخار خويشاوندي و قرابت با پيامبر((صلي الله عليه وآله)) نائل گردند و چون امام حسن((عليه السلام)) نوه بزرگ آن حضرت و فرزند ارشد اميرمؤمنان بود، گاهي دختران خود را داوطلبانه به ازدواج حضرت مجتبي((عليه السلام)) درمي آوردند و در اين امر تنها به تشريفات عقد شرعي اكتفا مي نمودند بنابراين آنها زنان افتخاري آن حضرت محسوب مي شدند.

و نيز به احتمال قوي برخي از زناني كه به نام همسران آن حضرت در تاريخ ثبت شده




ـ1574ـ

است، زنان بي پناهي بودند كه امام مجتبي((عليه السلام)) سرپرستي آنها را به عهده گرفته بود ليكن براي آنكه تحقير نشوند به صورت ظاهري آنها را تزويج مي نمود(1).

يك شاهد اين مطلب جرياني است كه «ابن جوزي»، دانشمند معروف جهان تسنن، نقل مي كند كه خلاصه آن از اين قرار است:

«يكي از مسلمانان به نام «عبدالله بن عامر» همسر خود را طلاق داد. پس از پايان عِدّه، امام مجتبي((عليه السلام)) او را تزويج كرد. بعد از مدّتي عبدالله براي گرفتن امانتي كه نزد همسر سابقش بود، به خانه امام((عليه السلام)) آمد. امام((عليه السلام)) فرمود: من براي اين همسر سابق تو را تزويج كردم، كه كدورتي كه ميان شما به وجود آمده بود برطرف گردد. اينك آماده ام او را طلاق بدهم، تا زندگي مشترك خود را از نو آغاز كنيد.(2)»

 

(بخش پاسخ به سؤالات )




ـــــــــــــــــــــ

1 - صلح الحسن، ص 26.

2 - تذكره ابن جوزي، ص 210.

مأخذ: پرسشها و پاسخهاي مذهبي، ج 1، ص 276، انتشارات نسل جوان.




ـ1575ـ

پاورقي: