گفتيم كه انسان موجودى ترقى خواه و داراى استعداد كمال است و براى سير تكاملى خويش نيازمند پيروى از يك روش تربيتى قوى و كامل مى باشد و بدون آن انسان فاقد تربيت بوده و انسان تربيت نيافته فاقد همه چيز است .

پس بايد انسان در كنار پرورش و سلامت جسم خويش در تربيت روح و روان خويش بكوشد وگرنه ماهيت انسانى خويش را از دست خواهد داد.

امام مجتبى عليه السلام در مورد ضرورت تربيت روحى و معنوى انسان و تغذيه روان او مى فرمايد:

عجبت لمن يتفكر فى ماكوله كيف لا يتفكر فى معقوله ، فيجنب بطنه مايوذيه و بودع صدره ما يرديه : (6) تعجب مى كنم از فردى كه در غذاى جسمانى خود فكر مى كنند (كه سالم و بهداشتى و پاكيزه باشد) اما در غذاى روح و جان خويش نمى انديشد، در نتيجه شكم خود را از غذاهاى زيانبخش حفظ مى كند ولى برايش اهميتى ندارد كه افكار پليد و ناپسند در روان او وارد شده و وجودش را در معرض افكار پست و انحرافى قرار دهند.

آرى تربيت روح و روان يك انسان ، خيلى مهمتر از پرورش جسم اوست و مى توان گفت اگر جسم انسان صدمه ببيند، در بسيارى موارد قابل ترميم و جبران است و يا لااقل قابل تحمل مى باشد، اما ضربه روحى و روانى سال هاى طولانى انسان را رنج مى دهد و در اكثر موارد غير قابل جبران بوده و تحمل آن خيلى مشكل است .

شاعر عرب مى گويد:

جراحات السنان لها التيام

ولايلتام ماجرح اللسان (7)

جراحات وارده با شمشير و نيزه قابل التيام و بهبودى است ، ولى جراحات قلبى و روحى كه با زبان به شخص مى رسد، قابل ترميم نيست .

شاعر ديگر گفته :

مرنجان دلم را كه اين مرغ وحشى

ز بامى كه برخاست مشكل نشيند

و اين به خاطر اهميت ، ظرافت و پيچيدگى روح و روان انسان است ، براى همين بايد مربيان و اولياء اطفال ، به روح و روان حساس فرزندان خويش ‍ توجه كنند و با رفتار و گفتار خويش شخصيت آنان را از نظر روحى و روانى مورد هجوم قرار ندهند و شخصيت آينده آنان را مخدوش ننمايند. بلكه برعكس بايد در تقويت خودباورى ، خودشناسى ، اعتماد به نفس در دستيابى به كفايت هاى حرفه اى ، اقتصادى و آمادگى پذيرش مسئوليتهاى اجتماعى ، بارورى خلاقيت ها و شكوفايى استعدادها، ياور مخلص و رفيق شفيق باشند.

نكته ديگرى كه در اهميت و ضرورت تربيت بايد به آن اشاره شود، اين كه تربيت يك امر موقتى و سريع نيست ، بلكه نياز به زمان و صبر و بردبارى دارد و استقامت و عشق و پشتكار مى طلبد. تربيت يك انسان ممكن است سال ها طول بكشد و نتيجه زحمات پدران و مادران در مورد پرورش ‍ فرزندشان به سال ها وقت نياز دارد. جواهر لعل نهرو مى گويد:

در ظرف دو سال مى توان ساختمان كارخانه ذوب آهن را به پايان برد ولى جهت ساختن و تربيت يك انسان كارآمد و مدير براى اين صنعت حداقل بيست سال وقت لازم است . (8)