1- قيل له عليه السلام: فما الحلم؟ قال عليه السلام: كظم الغيظ و ملك النفس.» (تحف العقول، ص 227)



از حضرت امام حسن عليه السلام پرسيده شد كه بردبارى يعنى چه؟فرمودند: بردبارى عبارت از فرو بردن خشم و اختيار خودداشتن است.



2- قيل له عليه السلام: فما الشرف؟ قال عليه السلام: اصطناع العشيرة؟وحمل الجريرة. (تحف العقول، ص 227)



از حضرت پرسيده شده بزرگوارى چيست؟ فرمودند: احسان به قبيله و تبار و تحمل خسارت و جرم آنها.



3- قيل له عليه السلام: فما المروة؟ قال عليه السلام: حفظ الدين، و اعزازالنفس، ولين الكنف، و تعهد الصنيعة، و اداء الحقوق،والتحبب الى الناس. (تحف العقول، ص 227)



از امام عليه السلام پرسيده شد كه جوانمردى يعنى چه؟ فرمودند:جوانمردى عبارت است از حراست دين، و عزت نفس، و بانرمش برخورد نمودن و بررسى عملكرد خويش، و پرداخت حقوق و دوستى نمودن با مردم.



4- قيل له عليه السلام: فما الكرم؟ قال عليه السلام: الابتداء بالعطية قبل المسئلة و اطعام الطعام فى المحل.



از امام حسن عليه السلام معناى كرامت و بزرگ منشى را پرسيدند؟فرمودند: بخشش پيش از خواهش و اطعام در هنگام قحطى.



5- قال امام المجتبى عليه السلام: اعلموا ان الله لم يخلقكم عبثا وليس بتارككم سدى، كتب آجالكم و قسم بينكم معائشكم ليعرف كل ذى لب منزلته و ان ما قدر له و ما صرف عنه فلن يصيبه. (تحف العقول، ص 234)



امام عليه السلام فرمودند: «اى بندگان خدا» بدانيد كه خداوند شما رابيهوده نيافريده است، و بحال خود رها ننموده، مدت عمرتان را نوشته، و روزى شما را بينتان قسمت كرده تا هر خردمندى قدر و ارزش خود را بداند و بفهمد جز آنچه مقدر شده هرگز به او نمى رسد.



6- قال الامام المجتبى عليه السلام: قد كفاكم مؤونة الدنيا و فرغكم لعبادته و حثكم على الشكر وافترض عليكم الذكر واوصاكم بالتقوى. (تحف العقول، ص 234)



امام مجتبى عليه السلام فرموده است: به تحقيق خداوند روزى شما رابر عهده گرفته است، و شما را براى بندگى فراغت بخشيده و به شكرگزارى تشويق نموده است و نماز را بر شما واجب فرموده و به پرهيزكارى توصيه فرموده است.



7- قال عليه السلام: والتقوى باب كل توبة و راس كل حكمة و شرف كل عمل. بالتقوى فاز من فاز من المتقين.



(تحف العقول، ص 234)



امام مجتبى عليه السلام فرموده است: پرهيزكارى در بازگشت «به سوى خدا» و سررشته هر حكمت، و شرافت هر كار است، وهر كس از پرهيزكاران به كاميابى رسيد به وسيله تقوا بوده است.



8- قال امام المجتبى عليه السلام: ما تشاور قوم الا هدوا الى رشدهم.



(تحف العقول، ص 236)



امام مجتبى عليه السلام فرمود: هيچ قومى مشورت نكرد مگر اينكه به ترقى و تكامل راه يافت.



9- قال عليه السلام: انه قال فى تفسير قوله «وقفوهم انهم مسئولون » انه لا يجاوز قدما عبد حتى يسئل عن اربع: عن شبابه فيما ابلاه و عمره فيما افناه، و عن ماله من اين جمعه،و فيما انفقه، و عن حبنا اهل البيت. (بحار، ج 44، ص 13-12)



امام حسن عليه السلام: در تفسير آيه شريفه «وقفوهم انهم مسئولون » فرموده اند: به تحقيق «روز قيامت » هيچ بنده اى قدم از قدم برنمى دارد مگر اينكه نسبت به چهار چيز موردبازجوئى و پرسش قرار مى گيرد:



1- از جوانى اش كه در چه راهى مصرف نموده.



2- و از عمرش كه در چه كارى آنرا بكار گرفته.



3- و از ثروتش كه چگونه جمع و در چه راهى مصرف نموده.



4- و از دوستى ما اهلبيت و خاندان پيامبرصلى الله عليه وآله وسلم.



10- قال عليه السلام: لو لم يبق لبنى امية الا عجوز درداء، لبغت دين الله عوجا و هكذا قال رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم. (بحار، ج 44، ص 43)



جدم رسول خداصلى الله عليه وآله وسلم فرمودند: اگر از بنى اميه «در روى زمين احدى نماند جز پيرزن فرتوت و ناتوانى، همان دين خدا را به مسير نادرستى خواهد كشاند.



11- قال الامام المجتبى عليه السلام: اعمل لدنياك كانك تعيش ابدا، واعمل لاخرتك كانك تموت غدا.



(الحياة، ج 4، ص 62)



امام حسن عليه السلام فرمود: چنان براى دنيايت تلاش كن كه گوياهميشه زنده اى، و چنان براى آخرتت تلاش كن كه گوئى فردامرگت فرا مى رسد.



12- قال: كان الحسن ابن على عليه السلام: اذا قام الى الصلاة لبس اجود ثيابه فقيل له: يابن رسول الله! لم تلبس اجودثيابك؟! فقال عليه السلام: ان الله جميل يحب الجمال فاتجمل لربى و هو يقول «خذوا زينتكم عند كل مسجد» فاحب ان البس اجود ثيابى. (الحياة، ج 5، ص 66)



راوى مى گويد: امام حسن عليه السلام زمانى كه نماز را برپا مى داشتندزيباترين لباس را مى پوشيدند، به حضرت عرض شد، اى پسررسول خدا چرا به هنگام نماز اينگونه لباس مى پوشى؟حضرت فرمودند: به تحقيق خدا زيبا است و زيبائى را دوست مى دارد. پس خود را براى پروردگارم مى آرايم، چنانچه مى فرمايد: «به هنگام نماز و حضور در مساجد لباس زيباى خود را بپوشيد» پس دوست دارم كه بهترين لباسم را بپوشم.



13- قال عليه السلام: ان اكيس الكيس التقى، و احمق الحمق الفجور. (الحياة ج 1، ص 203)



امام حسن عليه السلام فرمود: زيركترين زيركها فرد با تقوا است احمق ترين احمقها شخص فاجر و فاسق است.



14- قال عليه السلام: كونوا اوعية العلم و مصابيح الهدى فان ضوءالنهار بعضه اضوء من بعضها. (كافى، ج 1، ص 301)



امام فرمودند: جايگاههاى دانش و چراغهاى درخشان هدايت باشيد زيرا روشنى روز بعضى از بعضى ديگرش بيشتر است.



15- قال الحسن بن على عليه السلام: تاتى علماء شيعتنا القوامون بضعفاء محبينا و اهل ولايتنا يوم القيامة، والانوار تستطع من تيجانهم. (محجة البيضاء، ج 1، ص 33)



امام حسن عليه السلام فرموده است: از ميان شيعيان ما علمائى بپامى خيزند كه ايستادگى افراد ضعيف از دوستان ما و آنها كه ولايت ما را پذيرا شده اند به واسطه آنها است و از تاجى كه برسر دارند نور مى درخشد.



16- و كان الحسن عليه السلام: اذا افرغ من وضوئه تغير لونه فقيل له فى ذالك، فقال عليه السلام: حق على من اراد ان يدخل على ذى العرش ان يتغير لونه.



امام حسن عليه السلام زمانى كه وضويش پايان مى پذيرفت رنگ مباركش تغيير مى نمود. در اين باره از حضرت پرسيده شده «چرا رنگ شما تغيير مى نمايد؟» فرمودند: كسى كه مى خواهدوارد بارگاه «خداوند متعال » گردد سزاوار است رنگش تغييرنمايد.



17- «قال نعم: استعد لسفرك و حصل زادك قبل حلول اجلك. (منتهى الآمال، ج 1، ص 436)



مردى از حضرت موعظه خواست، حضرت فرمودند: آماده سفر آخرت شو و زاد وتوشه آنرا پيش از رسيدن مرگ فراهم نما.



18- قال امام حسن عليه السلام: ايها الناس انه من نصح لله و اخذ دليلاهدى للتى هى اقوم و وفقه الله للرشاد و سدده للحسنى. (تحف العقول،ص 227)



امام حسن عليه السلام فرمود: هان اى مردم، به تحقيق كسى كه براى خدا پند دهد و سخن خدا را راهنماى خود قرار دهد به راهى پايدار رهنمون شود و خداوند او را به رشد موفق سازد.



19- قال امام المجتبى عليه السلام: بين الحق و الباطل اربع اصابع،ما رايت بعينيك فهو الحق وقد تسمع باذنيك باطلا كثيرا.



(از هر معصوم چهل حديث، ص 105)



امام حسن عليه السلام فرمود: بين حق و باطل به اندازه چهار انگشت فاصله است، آنچه با چشم ببينى حق است و چه بسا كه باطل زيادى را با گوش بشنوى.



20- قيل له عليه السلام ما الزهد؟ قال عليه السلام: الرغبة فى التقوى والزهادة فى الدنيا.قيل: و ما الحلم؟ قال كظم الغيظ و ملك النفس. قيل ما السداد؟ قال دفع المنكر بالمعروف.



(از هر معصوم چهل حديث، ص 106)



از حضرت امام حسن مجتبى عليه السلام پرسيده شد زهد چيست؟فرمودند: ميل به پرهيزگارى و بى ميلى نسبت به دنيا. بازپرسيده شد كه حلم چيست؟ فرمودند: خشم را فرو بردن ومالك خود شدن. باز پرسيده شد كه سداد چيست؟ فرمودند: بدى را به وسيله خوبى برطرف نمودن.



21- قال الحسن عليه السلام: لبعض ولده: يا بنى لا تواخ احدا تعرف موارده و مصادره فاذا استنبطت الخبرة و رضيت العشرة فاخه على اقالة العثرة و المواساة فى العسرة.



(از هر معصوم چهل حديث، ص 108- تحف العقول، ص 236)



امام حسن عليه السلام به يكى از فرزندانشان فرمودند: اى پسرم بااحدى برادرى مكن تا آنكه بدانى كجاها مى رود و از كجاهامى آيد، و چون از حالش خوب آگاه شدى و رفتارش راپسنديدى با او برادرى كن. به شرط اينكه رفتارت براساس چشم پوشى از لغزش و همراهى در سختى باشد.



22- قال امام حسن عليه السلام: ان ابصر الابصار ما نفذ فى الخيرمذهبه و اسمع الاسماع ما وعى التذكير و انتفع به اسلم القلوب ما طهر من الشبهات.



(از هر معصوم چهل حديث، ص 111)



امام حسن عليه السلام فرمودند: همانا بيناترين چشم ها آن است كه درطريق خير نفوذ كند، و شنواترين گوش ها آنست كه پذيرنده ترباشد و سالم ترين دلها آن است كه از شبهه پاك باشد.



23- قال عليه السلام: لا يغش العاقل من استنصحه.



(تحف العقول،مترجم،ص 239)



امام حسن عليه السلام فرمودند: خردمند كسى است كه وقتى از او پندخواستند خيانت نكند.



24- قال عليه السلام: اذا لقى احدكم اخاه فليقبل موضع النور من جبهته. (تحف العقول،مترجم، ص 239)



امام حسن عليه السلام فرمودند: هر گاه يكى از شما برادر خود راملاقات كند، بايد كه جايگاه نور از پيشانى او را ببوسد.



25- قال امام المجتبى عليه السلام: هلاك الناس فى ثلاث: الكبر،الحرص، الحسد. الكبر به هلاك الدين و به لعن ابليس.الحرص عدو النفس و به اخرج آدم من الجنة. الحسد رائدالسوء و به قتل قابيل هابيل.



(از هر معصوم چهل حديث، ص 113)



امام حسن عليه السلام فرمود: نابودى مردم در سه چيز است:



1- بزرگ نمائى 2- افزون خواهى بسيار 3- حسد و رشك بردن.



بزرگ نمائى كه به وسيله آن دين نابود مى گردد و به واسطه آن شيطان ملعون رانده درگاه خدا شد و حرص كه به خاطر آن آدم از بهشت خارج شد، و رشك كه سررشته همه بدى است و به واسطه آن قابيل هابيل را كشت.



26- قال امام المجتبى عليه السلام: اوصيكم بتقوى الله و ادامة التفكر،فان التفكر ابو كل خير و امه.



امام حسن عليه السلام فرمود: شما را به پرهيزگارى و ترس از خدا وادامه تفكر و انديشه سفارش مى كنم زيرا تفكر و انديشه سرچشمه همه خوبيها است.



(از هر معصوم چهل حديث، ص 114)



27- قال امام المجتبى عليه السلام: غسل اليدين قبل الطعام ينفى الفقر وبعده ينفى الهم. (از هر معصوم چهل حديث، ص 114)



امام حسن عليه السلام فرمود: شستن دستها پيش از غذا فقر رامى زدايد و بعد از آن اندوه را برطرف مى سازد.



28- قال عليه السلام: صاحب الناس بمثل ما تحب ان يصاحبوك.



امام حسن مجتبى عليه السلام فرمود: چنان با مردم رفتار نما كه دوست دارى باتورفتاركنند. (از هر معصوم چهل حديث، ص 114)



29- قال عليه السلام: لاادب لمن لاعقل له ولا مروة لمن لاهمة له و لا حياء لمن لادين له. (از هر معصوم چهل حديث، ص 115)



كسى كه عقل ندارد ادب ندارد، و كسى كه همت نداردجوانمردى ندارد و كسى كه حيا ندارد دين ندارد.



30- قال امام المجتبى عليه السلام: علم الناس علمك و تعلم علم غيرك. (چهل حديث از هر معصوم، ص 116)



امام حسن عليه السلام فرمود: دانشت را به مردم بياموز، و خود نيزدانش ديگران را فراگير.



31- قال عليه السلام: لا غنى اكبر من العقل ولا فقر مثل الجهل و لاوحشة اشد من العجب ولا عيش الذمن حسن الخلق.



(از هر معصوم چهل حديث، ص 116)



امام حسن مجتبى عليه السلام فرمود: هيچ بى نيازى برتر از عقل نيست و هيچ نيازمندى هم مثل نادانى نيست و هيچ وحشتى بدتر ازخودپسندى نيست، وهيچ عيشى لذت بخشترازاخلاق نيكونيست.



32- قال عليه السلام: قيدوا العلم بالكتاب.



امام حسن عليه السلام فرمود: علم را با نوشتن مهار كنيد.



33- قال عليه السلام: من بدء بالكلام قبل السلام فلا تجيبوه.



(چهل حديث از هر معصوم، ص 117)



امام حسن عليه السلام فرمود:هركس قبل ازسلام سخن گفت جوابش ندهيد.



34- تعلموا العلم فان لم تستطيعوا حفظه فاكتبوه وضعوه فى بيوتكم.



دانش را فراگيريد و اگر توان حفظش را نداريد بنويسيد و درخانه هايتان نگهدارى نمائيد. (از هر معصوم چهل حديث، ص 118)



35- قال عليه السلام: الشروع بالمعروف و الاعطاء قبل السؤال من اكبر السؤدد.



امام حسن عليه السلام فرمود: آغاز نمودن به بذل و بخشش پيش ازدرخواست و تقاضا، از بزرگترين شرافت و بزرگى است.



(از هر معصوم چهل حديث، ص 117)



36- قال عليه السلام: من عبد الله، عبد الله له كل شى ء.



(از هر معصوم چهل حديث، ص 118)



امام حسن عليه السلام فرمود: كسى كه خدا را بندگى نمايد، خداوند هم همه چيز را فرمانبردار او گرداند.



37- قال عليه السلام: انا الضامن لمن لم يهجس فى قلبه الا الرضا ان يدعو الله فيستجاب له.



(از هر معصوم چهل حديث، ص 118)



امام حسن عليه السلام فرمود: كسى كه در دلش جز خوشنودى خداخطورنكند، چون دعاكندمن ضامنم كه دعايش مستجاب گردد.



38- قيل له فما النجدة؟ قال عليه السلام: الذب عن الجار و الصبرفى المواطن و الاقدام عند الكريهة. (تحف العقول، ص 227)



از حضرت امام مجتبى عليه السلام پرسيده شد نيرومندى چيست؟فرمودند: دفاع از پناهنده، و پايدارى در نبرد، و ايستادگى هنگام سختى.



39- قيل له فما الفقر؟ قال عليه السلام: شره النفس الى كل شى ء. (تحف العقول، ص 228)



ازحضرت پرسيده شدفقر چيست؟ فرمودند: آزمندى به هر چيزى.



40- قيل له:فماالغنى؟قال عليه السلام: رضاالنفس بما قسم لها وان قل.



(تحف العقول، ص 228)



از امام مجتبى معناى فقر پرسيده شد، فرمود: خوشنود بودن انسان به مقدارى كه خدا روزى او نموده هر چند كم باشد.